Jimmy Carter: Kutoka kuwa mkulima wa karanga hadi kuwa rais wa muhula mmoja na mshindi wa Nobel

Jimmy Carter, ambaye amefariki dunia akiwa na umri wa miaka 100, aliingia madarakani akiahidi kuwa kamwe hatawadanganya watu wa Marekani.

Katika matokeo ya msukosuko ya Watergate, mkulima huyo wa zamani wa karanga kutoka Georgia aliwasamehe waliokwepa rasimu ya Vietnam na kuwa kiongozi wa kwanza wa Marekani kuchukulia kwa uzito mabadiliko ya tabia nchi.

Katika hatua ya kimataifa, alisaidia kupata makubaliano ya kihistoria ya amani kati ya Misri na Israeli, lakini alijitahidi kukabiliana na mzozo wa mateka wa Iran na uvamizi wa Usovieti nchini Afghanistan.

Baada ya muhula mmoja madarakani, alishindwa na Ronald Reagan wa Republican katika uchaguzi wa 1980, akishinda majimbo sita pekee.

Baada ya kuondoka White House, Carter alifanya mengi kurejesha sifa yake: kuwa mfanyakazi asiyechoka katika amani, mazingira na kupigania haki za binadamu, jambo lililomuwezesha kutambuliwa kwa kupewa Tuzo ya Amani ya Nobel.

Akiwa rais aliyeishi kwa muda mrefu zaidi katika historia ya Marekani, alisherehekea siku yake ya kuzaliwa ya 100 mnamo Oktoba 2024. Alikuwa ametibiwa saratani na ilimchukua miezi 19 iliyopita katika kutibiwa katika hospitali.

James Earl Carter Jr alizaliwa tarehe 1 Oktoba 1924 katika mji mdogo wa Plains, Georgia, mkubwa kati ya watoto wanne.

Baba yake mtengaji alikuwa ameanzisha biashara ya familia ya karanga, na mama yake, Lillian, alikuwa muuguzi aliyesajiliwa.

Uzoefu wa Carter wa Unyogovu Mkuu na imani dhabiti ya Kibaptisti ulitegemeza falsafa yake ya kisiasa.

Mchezaji nyota wa mpira wa vikapu katika shule ya upili, aliendelea kukaa miaka saba katika Jeshi la Wanamaji la Merika – wakati huo alimuoa Rosalynn, rafiki wa dada yake – na kuwa afisa wa manowari. Lakini baada ya kifo cha baba yake mnamo 1953, alirudi kuendesha shamba la familia iliyokuwa na ugonjwa.

Mazao ya mwaka wa kwanza yalishindwa kutokana na ukame, lakini Carter aligeuza biashara na kujitajirisha katika mchakato huo.

Aliingia katika siasa kwenye ghorofa ya chini, alichaguliwa kwa mfululizo wa bodi za shule na maktaba za mitaa, kabla ya kugombea Seneti ya Georgia.

Mpigania haki za kiraia

Siasa za Marekani zilipamba moto kufuatia uamuzi wa Mahakama ya Juu wa kuondoa ubaguzi wa rangi shuleni

Kwa historia yake kama mkulima kutoka jimbo la kusini, Carter angeweza kutarajiwa kupinga mageuzi – lakini alikuwa na maoni tofauti na baba yake.

Wakati akihudumu kwa mihula miwili katika Seneti ya jimbo, aliepuka mizozo na watu wanaobagua – ikiwa ni pamoja na wengi katika chama cha Democratic.

Lakini alipokuwa gavana wa Georgia mnamo 1970, alizidi kuunga mkono haki za raia.

“Nawaambia kwa uwazi kabisa,” alisema katika hotuba yake ya uzinduzi, “kwamba wakati wa ubaguzi wa rangi umekwisha.”

Aliweka picha za Martin Luther King kwenye kuta za jengo la makao makuu.

Alihakikisha kwamba Waamerika wenye asili ya Kiafrika wanateuliwa katika ofisi za umma.

Hata hivyo, aliona ni vigumu kusawazisha imani yake yenye nguvu ya Kikristo na hulka yake ya kiliberali linapokuja katika suala la sheria ya utoaji mimba.

Ingawa aliunga mkono haki za wanawake kutoa mimba, alikataa kuongeza ufadhili ili kuwezesha hili.

Carter alipozindua kampeni yake ya kuwania urais mwaka wa 1974, taifa bado lilikuwa likikumbwa na kashfa ya Watergate.

Alijiweka mbele kama mkulima rahisi wa karanga, asiyechafuliwa na maadili ya kutiliwa shaka ya wanasiasa katika Capitol Hill.

‘Uzinzi moyoni mwangu’

Muda wake ulikuwa mzuri sana. Wamarekani walitaka mtu wa nje na Carter alifaa kwa hilo.

Kulikuwa na mshangao alipokubali (katika mahojiano na jarida la Playboy) kwamba “amefanya uzinzi moyoni mwangu mara nyingi”. Lakini hakukumbwa na kasfa ya uzinzi.

Hapo awali, kura za maoni zilipendekeza kuwa aliungwa mkono na karibu 4% ya Wanademokrat

Hata hivyo, miezi tisa tu baadaye, alimpindua rais aliyekuwa madarakani Gerald Ford, wa Republican.

Katika siku yake ya kwanza kamili ofisini, aliwasamehe mamia ya maelfu ya wanaume ambao walikwepa huduma nchini Vietnam – ama kwa kutorokea ng’ambo au kushindwa kujiandikisha katika bodi yao ya kuandaa rasimu.

Mkosoaji mmoja wa chama cha Republican, Seneta Barry Goldwater, alielezea uamuzi huo kama “jambo la aibu zaidi ambalo rais amewahi kulifanya”.

Carter alikiri kwamba ulikuwa uamuzi mgumu zaidi alioufanya ameufanya akiwa madarakani.

Aliteua wanawake katika nyadhifa muhimu katika utawala wake na kumhimiza Rosalynn kudumisha wasifu wa kitaifa kama Mama wa Rais.

Alitetea (bila mafanikio) Marekebisho ya haki Sawa kwa Katiba ya Marekani ambayo ingeahidi ulinzi wa kisheria dhidi ya ubaguzi kwa misingi ya kingono.

Ni mmoja wa viongozi wa kwanza wa kimataifa kuchukulia mabadiliko ya tabia nchi kwa uzito, Carter alivaa suruali ya jeans na sweta katika Ikulu ya White House, na akakataa matumizi ya joto la umeme ili kuhifadhi nishati.

Aliweka paneli za jua juu ya paa – ambazo baadaye zilishushwa na Rais Ronald Reagan – na kupitisha sheria za kulinda mamilioni ya ekari za ardhi ambayo haijaharibiwa huko Alaska kutokana na maendeleo.

Ujumbe mbaya wa uokoaji

“Mazungumzo” yake ya televisheni yaliregeshwa kwa uangalifu, lakini mbinu hii ilionekana kuwa isiyo rasmi sana matatizo yalipoongezeka.

Uchumi wa Marekani uliposhuka kutokana na mdororo, umaarufu wa Carter ulianza kushuka.

Alijaribu kushawishi nchi kukubali hatua kali za kukabiliana na tatizola nishati – ikiwa ni pamoja na mgawo wa petroli – lakini alikabiliwa na upinzani mkali katika Baraza la congress.

Mipango ya kuanzisha mfumo wa huduma ya afya kwa wote pia iliyoanzishwa katika bunge, wakati ukosefu wa ajira na viwango vya riba vyote vilipanda.

Sera yake ya Mashariki ya Kati ilianza kwa ushindi, na Rais Sadat wa Misri na Waziri mkuu Begin wa Israeli walitia saini makubaliano ya Camp David mnamo 1978.

Lakini mafanikio nje ya nchi yalikuwa ya muda mfupi.

Mapinduzi ya Iran, ambayo yalisababisha kukamatwa kwa mateka wa Marekani, na uvamizi wa Usovieti huko Afghanistan yalikuwa majaribu makali.

Carter alivunja uhusiano wa kidiplomasia na Tehran na kutekeleza vikwazo vya kibiashara katika juhudi kubwa za kuwakomboa Wamarekani.

Jaribio la kuwaokoa kwa nguvu lilikuwa janga, na kuwaacha wanajeshi wanane wa Amerika wakiwa wamekufa.

Tukio hilo karibu bila shaka lilikomesha matumaini yoyote ya kuchaguliwa tena.

Kushindwa na Reagan

Carter alipambana na changamoto kubwa kutoka kwa Seneta Edward Kennedy kwa uteuzi wa rais wa Kidemocrat wa 1980, na kupata 41% ya kura za watu wengi katika uchaguzi uliofuata.

Lakini haikutosha kummg’oa mpinzani wake wa Republican, Ronald Reagan.

Katika siku ya mwisho ya urais wake, Carter alitangaza kukamilika kwa mafanikio ya mazungumzo ya kuachiliwa kwa mateka.

Iran ilikuwa imechelewesha muda wao wa kuondoka hadi baada ya Rais Reagan kuapishwa.

Alipoondoka madarakani, Carter alikuwa na mojawapo ya viwango vya chini vya mamlaka ya rais yeyote wa Marekani. Lakini katika miaka iliyofuata, alifanya mengi kurejesha sifa yake.

Kwa niaba ya serikali ya Marekani, alichukua ujumbe wa amani kwa Korea Kaskazini ambao hatimaye ulisababisha mfumo uliokubaliwa, juhudi za mapema kufikia makubaliano ya kuharibu silaha zake za nyuklia.

Maktaba yake, Kituo cha Rais cha Carter, ikawa nyumba yenye ushawishi ya kufuta mawazo na mipango iliyokusudiwa kutatua matatizo na migogoro ya kimataifa.

Mwaka wa 2002, Carter alikua rais wa tatu wa Marekani, baada ya Theodore Roosevelt na Woodrow Wilson, kushinda Tuzo ya Amani ya Nobel – na ndiye pekee aliyeipata kwa kazi yake ya baada ya urais.

“Tatizo kubwa zaidi na la ulimwengu wote,” alisema katika mhadhara wake wa Nobel, “ni pengo linalokua kati ya watu matajiri na maskini zaidi duniani.”

Akiwa na Nelson Mandela, alianzisha The Elders, kikundi cha viongozi wa kimataifa waliojitolea kufanya kazi juu ya amani na haki za binadamu.

Maisha ya kawaida

Katika kustaafu, Carter alichagua maisha ya kawaida.

Aliepuka maonyesho ya kuongea yenye faida kubwa na viti kwenye bodi za mashirika kwa maisha rahisi na Rosalynn huko Plains, Georgia, ambako wote walizaliwa.

Carter hakutaka kupata pesa kutoka kwa wakati wake katika Ofisi ya Oval.

“Sioni kosa lolote; siwalaumu watu wengine kwa kufanya hivyo,” aliiambia Washington Post. “Haijawahi kuwa matarajio yangu kuwa tajiri.”

Alikuwa rais pekee wa kisasa aliyerudi muda wote katika nyumba aliyokuwa akiishi kabla ya kuingia katika siasa, nyumba ya ghorofa moja na vyumba viwili vya kulala.

Kulingana na Post, nyumba ya Carters ilikuwa na thamani ya $167,000 – chini ya magari ya huduma za usalama yaliyokuwa yameegeshwa nje ili kumlinda.

Mnamo 2015, alitangaza kwamba alikuwa akitibiwa saratani, ugonjwa ambao uliwaua wazazi wake na dada zake watatu.

Miezi michache tu baada ya upasuaji wa nyonga iliyovunjika, alirudi kufanya kazi kama mjenzi wa kujitolea katika shirika la makazi la Habitat for Humanity.

Rais huyo wa zamani na mkewe walianza kufanya kazi na shirika la hisani mwaka 1984, na kusaidia kukarabati zaidi ya nyumba 4,000 katika miaka hiyo.

Aliendelea kufundisha katika shule ya Jumapili katika Kanisa la Maranatha Baptist huko Plains, wakati mwingine akiwakaribisha watarajiwa wa urais wa Democrat katika darasa lake.

Mnamo Novemba 2023, Rosalynn Carter alifariki. Katika pongezi, rais huyo wa zamani alisema kuwa mke wake wa miaka 77 alikuwa “mshirika wangu sawa katika kila jambo nililowahi kutimiza”.

Akisherehekea miaka mia moja baadaye, Carter alithibitisha kwamba bado alikuwa na ujuz wa masuala ya kisiasa.

“Ninajaribu tu kufanya hivyo ili kumpigia kura Kamala Harris” katika uchaguzi wa Novemba, alisema.

Alifanikiwa kumpigia kura, ingawa jimbo lake la Georgia hatimaye lilimpigia kura Donald Trump.

Falsafa ya kisiasa ya Carter ilikuwa na mambo yanayokinzana wakati mwingine ya malezi aliyoyapata katika mdogo wa kihafidhina, na hulka yake ya asili ya huria.

Lakini kilichoongoza maisha yake yote ya utumishi wa umma ni imani zake za kidini alizozishikilia sana.

“Huwezi kuachana na imani ya kidini na utumishi wa umma,” alisema.

“Sijawahi kugundua mgongano wowote kati ya mapenzi ya Mungu na wajibu wangu wa kisiasa. Ukikiuka moja, unakiuka lingine.”